Lubliniec - Ocalić od zapomnienia

Cz.I
"Wędrówkę swoją rozpoczynam od rynku "city", naszego miasta, gdzie jak w wielu innych miastach koncentruje się nasz ruch publiczny! Nasz rynek obszerny symetrycznie zabudowany przedstawia miły widok dla miłośnika starożytnej architektury.

Co tu na pierwszy rzut oka spostrzegamy, to dwa od kilkuset lat istniejące drzewa: lipa i kasztan, będące żywymi pomnikami chlubnej historii miasta naszego.

Pomiędzy temi drzewami wznosi się kolumna św. Jana Nepomucena, świadcząca o tem, że mimo przeszłych ponad miastem różnych kataklizmów w epoce reformacji, a następnie kulturkampfu, katolicyzm u naszych mieszkańców zawsze był myślą przewodnią i że wiernie i nieugięcie wytrwali przy wierze swoich przodków (...) muszę zwrócić uwagę na na jedną ujemną cechę rynku naszego, to jest jego bruk (...) Zabiegi o zmianę w tym kierunku czyni zresztą nowe w naszem mieście powstałe i nadzwyczaj ruchliwe Towarzystwo Upiększenia Miasta z jego energicznym prezesem, powiatowym lekarzem p. Dr. Willertem na czele.

(...) Mamy tutaj trzy pierwszorzędne hotele: Hotel Europejski, Hotel Śląski i Hotel Antonik, które pod względem wewnętrznego urządzenia w niczem nie ustępują podobnym sobie przybytkom miast pryncypalnych. Zwolennik sztuki kulinarnej zostanie tutaj pod każdym względem zadowolony. Wieczór zaś mile spędzi przy dźwiękach doborowej orkiestry. Kto zaś lubi kuchnię swojską, obywatelską a przy tem tanią i smaczną niech uda się do restauracji p. Grajnerta, położonej o parę kroków od wyżej wspomnianych hoteli.

Na rynku mamy też dwa z komfortem urządzone kina: "Apollo" i "Capitol".

Jest tu również nowo w ubiegłym roku otworzona polska apteka p. Jana Smoły. Pięknie udekorowane okna wystawowe różnego rodzaju domów kupieckich nęcą oko przechodnia. Wyróżniają się pełnym szykiem i gustem udekorowane okna wystawowe kupca p. Klimka. Godzinami przechadzać się można po rynku nie doznając znudzenia, albowiem radio miejskie, którego głośnik umieszczony jest na jednem ze wspomnianych drzew, na nudy nie pozwala."

Cz.II

"Intuicyjnie kieruję kroki ku przybytkowi parafialnemu. Mijam Plac Świętego Mikołaja (...) służącym w dnie targowe i jarmarczne furmankom za miejsce postoju. Ale proszę sobie ten kąt zobaczyć za parę zaledwie tygodni; z inicjatywy miasta zostanie on bowiem przeistoczony w piękny skwer publiczny, sztuką ogrodniczą, wyposażony w bujne kwiaty, krzewy i drzewka. Okalać go będzie zdobny parkan (...) miasto na tym placu postawi ozdobny budyneczek o dwóch zerach (ubikację miejską). Ponieważ od Placu Świętego Mikołaja prowadzi również wejście do ratusza, więc nie od rzeczy będzie poświęcić będzie temu budynkowi słów parę. Zbudowany w roku 1820 ratusz wówczas mógł w zupełności odpowiadać swemu przeznaczeniu, bowiem miasto wtedy nie liczyło wiele ponad 200 mieszkańców. Obecnie jednak miasto liczy około 6300 mieszkańców (...)ratusz ten sprostać swemu zadaniu obecnemu nie jest w stanie i musi zostać albo rozbudowany, albo też biura siłą rzeczy przeniesione być muszą do budynku miejskiego na ul. Paderewskiego.

Podziw wzbudza w każdym nasz kościół parafialny (...) Jakkolwiek kościół doznawał już niejednej renowacji wewnętrznej i zewnętrznej rozbudowy, to z biegiem czasu i wskutek rozrostu parafii coraz to więcej odczuwało się, że w rozmiarach obecnych nie może on pomieścić wszystkich wiernych, którzy setkami podczas nabożeństwa muszą wystawać na cmentarzu. Toteż Wielebny i ogólnie lubiany i szanowany ks. proboszcz Dwucet (...) wytęża wszystkie siły, by rozpocząć z rozbudową kościoła, która jest już postanowiona.

(...) Od zabytku Bożego prowadzą kroki moje przez Plac 3 Maja na ulicę Zamkową z zamiarem dotarcia do przecudnego lasu miejskiego. Przechodzę obok łąki na której znajdował się kiedyś tzw. staw młyński. Plac ten zostanie zniwelowany, znikną z niego śmiecie i rumowiska (...) istnieje bowiem projekt założenia parku na tym placu.

Idę ulicą Grunwaldzką mając po prawej stronie duże gmachy i budynki administracyjne oraz mieszkalne Zakładu dla Umysłowo Chorych, stanowiące osobne miasto w mieście.

Po lewej stronie wznoszą się budynki koszar wojskowych(...)

W tej okolicy znajduje się też lecznica im. Braci Seltenów,

na widnokręgu odbija się sylwetka imponującego Zakładu Misyjnego OO. Oblatów. Na samym wstępie do lasu miejskiego wznosi się estetyczny budynek leśniczówki.

Obok niej widzimy będący na ukończeniu olbrzymi gmach nowego Gimnazjum Państwowego.

Opodal na ulicy Piaskowej miły widok przedstawia nowo tam powstała kolonia składająca się z około 30 malowniczych domków parterowych z pięknymi ogrodami. Wielkiego dzieła dokonało miasto założeniem tzw. drogi letniskowej, będącej przedłużeniem ulicy Sobieskiego(...) Po lewej stronie tej drogi położony jest obszerny, piękny plac sportowy. Naprzeciwko tego placu po prawej stronie, na terenie nieco pagórkowatym, drogi stanąć ma kolonia letniskowa. Projektuje się wybudowanie 8 wil w stylu zakopiańskim i założenie parku letniskowego. Udaję się do stawu kąpielowego , który na dniach zostanie oddany do użytku publicznego. Prowadzi doń aleja starych dębów długości około 200 metrów. (...) N

ie tak dawno oddano do użytku łaźnię miejską, obecnie zaś mieszkańcy miasta rozkoszować się będą mogli kąpielą na świeżym balsamicznym powietrzu wśród lasu miejskiego. Do dyspozycji amatorów kąpieli zbudowano 20 wygodnych kabin. Srebrzysta plaża, którą niby parawan zasłaniają piękne świerki prosi się do wylegiwania na słońcu. Po lazurowej wodzie stawu snuć się będą kajaki(...)."

Cz.III
"Znajdując się jeszcze w lesie, przypomniało mi się, że już roku ubiegłego miasto założyło tam obszerny nowoczesny kort tenisowy. W drodze do Parku Grunwaldzkiego wpadam na chwilę do leśniczówki II, znajdującej się w nader uroczem położeniu; cudny pejzaż wart najprzedniejszego pędzla artysty. Zamieszkuje tutaj stary wilk leśny p. Piper znany ze swych kawałów (...) żegnam starego wygę i kawalarza i udaję się do Parku Grunwaldzkiego, przechodząc obok pięknie położonego domu robotników leśnych.

 

Park Grunwaldzki to perła miasta naszego odbywają się tutaj wszelkie publiczne festyny i zabawy. Dla orkiestry zbudowano obszerne podium, pod tak zwanym "grzybem" pląsać może dziesiątki par hołdujących zabawie tanecznej. W razie niepogody publiczność ma możliwość schronienia pod dachem olbrzymiej kolumnady. Wygodne ławy porozstawiano po całym parku poprzerzynanym czysto utrzymanemi alejkami, ścieżkami, chodnikami. Ze wszech stron okala go cudne tło lasu miejskiego. (..) Tuż przy parku Grunwaldzkim projektuje się wzniesienie Domu Ludowego w rodzaju Sanatorium. Park w obecnym sezonie letnim dzierżawi hotelista p.Antonik (...) O ogólnym porządku w lesie miejskim trzeba się wyrazić z pełnym uznaniem (...) czuwa nad nim administracja, której ster spoczywa w rękach miejskiego leśniczego p. Kowola.

(...) Przedostaję się na Strzelak, gdzie w pobliżu leśniczówki państwowej, na terenie miejskim wre gorączkowa praca koło budowy Wojewódzkiego Zakładu dla Głuchoniemych i Niewidomych. Teren pod budowę tego Zakładu miasto odstąpiło Województwu bezpłatnie.

Posuwając się ulicą Pawła Stelmacha wstępuję na cmentarz wojskowy, gdzie we wspólnej mogile spoczywają zwłoki poległych w walce o wolność Śląska bohaterów śląskich. Nad mogiłą wznosi się symbol tych walk w postaci pięknego pomnika. (...)

Tuż przy mogile Powstańców Śląskich wznosi się wspaniałe mauzoleum, w którem na wieczny spoczynek złożono zwłoki śp. starostwa Niegolewskich. (...) Niemile dotknięty zostałem zostałem napisem wznoszącym się nad wejściem na cmentarz ewangelicki, przylegający do cmentarza wojskowego. (...)

Ze znamienitych budynków ul. Pawła Stalamacha na wymienienie zasługuje "Strzelnica", własność p.Stanisława Krzemienia. (...) "Strzelnica" posiada jedną z największych sal Lublińca, toteż wszelkie przedstawienia teatralne, większe uroczystości i zabawy oraz wiece i zebrania tutaj się odbywają. Tutaj mieści się też lokal zebrań Lublinieckiej Grupy Związku Powstańców Śląskich. (...)

Obszerniej nieco przypada mi omówić mieszczący się na tejże ulicy budynek szkoły powszechnej. (...) Szkołę w tej postaci oddano do użytku w 1912r. (...) W szkole powszechnej jest normalnie miejsc na najwyżej 550 dzieci, tymczasem z nowym rokiem szkolnym będzie do tej szkoły uczęszczać około 1100 dzieci. Zachodzi więc konieczna potrzeba rozbudowy starej lub wybudowania nowej szkoły. (...) stan ulicy Pawła Stalmacha czyli szosy idącej do Kokotka, a należącej do powiatu lublinieckiego znajduje się w bardzo opłakanym stanie."

Cz.IV
"(...) Wydział powiatowy przystępuje niebawem do robót około naprawy drogi powiatowej prowadzącej przez miasto do Kokotka. Droga ta zostanie wysmołowana i wylana zaprawą pyłochłonną(...). W dalszej swej wędrówce po ulicy Pawła Stalmacha napotykam na starą elektrownię, w której obecnie kwateruje część wojska tutejszego 74 pułku piechoty(...).

 

U wylotu ulicy Pawła Stalmacha znajduje się siedziba lekarza powiatowego Dr. Willerta, znanego ogólnie i szanowanego działacza na niwie narodowej, radnego miasta. prezesa Towarzystwa Upiększania Miasta (...).

Zmieniając nieco kurs swojej wędrówki skręcam w ulicę Sokoła, przechodząc obok starej ujeżdżalni, którą obecnie miasto przebudowało na remizę strażacką.

Docieram do gmachu wymiaru sprawiedliwości t.j. Sądu Grodzkiego wznoszącego się w cieniu bujnych i szumiących drzew różnego rodzaju i okolonego pięknymi plantami i ogrodami, które dzięki staraniom naczelnego sekretarza Sądu Grodzkiego pana Strzelczyka oddane będą do użytku publicznego.

W pobliżu Sądu Grodzkiego, przy promenadzie prowadzącej do koszar stoi budynek starego Gimnazjum Państwowego im. Adama Mickiewicza (...).

 

Tuż obok starego gimnazjum buduje Województwo okazały gmach, przeznaczony na bursę dla pozamiejscowej młodzieży gimnazjalnej a zwłaszcza ze Śląska Opolskiego pochodzącej.

(...) kieruję się na ulicę Kilińskiego i wstępuję do restauracji p. Piotra Goluzdy, uchodźcy z opolskiego, radnego miejskiego. Na pierwszy rzut oka spostrzegasz miły przechodniu niski starożytny budynek i sądząc po jego zewnętrznym wyglądzie, pomyślisz że to jakiś wiejski zajazd karczemny (...). Nadmienić wypada, że budynek ten zbudowany został w 1791r (...) Jakkolwiek miło i przyjemnie mi w towarzystwie sympatycznego gospodarza, to muszę jednak z przyjemności tej zrezygnować, chcąc swoją wędrówkę dalej kontynuować i dotrzeć do wytkniętego sobie celu. Odwiedzam starego znajomego, uchodźce z raciborskiego p.Emanuela Grzesika, członka Rady Miejskiej i Sekretarza Związku Inwalidów Wojennych, przechodzę obok warsztatów mechanicznych p. Józefa Rożniewskiego i na chwilę wstępuję do składu żelaznego przyjaciela z czasów plebiscytowych p. Romualda Rożniewskiego. Tutaj zaraz po III powstaniu bandy niemieckie rzuciły bombę, wyrządzającą wielkie szkody mieniu właściciela. Wchodząc na Plac Kościuszki (...) po jego prawej stronie zauważysz dość okazały budynek, w którym od 1874 do 1895r. mieściła się "landratura". Obecnym właścicielem budynku jest pan p. Stanisław Breliński, znany i zasłużony długoletni działacz na niwie narodowej(...). Pan Breliński jest właścicielem fabryki wódek i likierów (...).

Na Placu Kościuszki mieści się ponadto drogerja  p. Józefa Piotrowskiego, składy kolonialne panów Andrzeja Piotrowskiego i Juljusza Nowaka oraz polski zakład fryzjerski p. Eustachego Lubiewskiego.

Znajduje się tutaj również starożytny budynek zwany Szpitalem Św. Krzyża (...).

Tuż przy tymże szpitalu wznosi się kościół św. Krzyża, posiadający charakter kościoła garnizonowego, znajdujący się obecnie w stadium obszernej rozbudowy.

 Cz.V

"Wspomniałem ostatnio, że kościół garnizonowy pod wezwaniem św. Krzyża znajduje się w stadium obszernej rozbudowy(...). Jest to zasługą ogólnie tutaj znanego i szanowanego księdza majora Szymały. Z zamiarem zwiedzenia zakładów miejskich udaję się ulicą Powstańców w kierunku Sadowia(...).

Plac Sienkiewicza, który miasto po zmianie suwerenności odebrało w stanie wielkiego zaniedbania, przedstawia dla lubownika sztuki ogrodniczej obecnie nader miły widok, jest bowiem obficie zadrzewiony, zaopatrzony w klomby i okolony ozdobnym parkanem. Stanowi on dla mieszkańców tej dzielnicy prawdziwą oazę. Rzuca nam się tutaj w oczy okazały gmach "Rolnika" własność "Kooprolnej". Była to już za czasów pruskich ważna placówka polska, w okresie Plebiscytu siedziba Komisarjatu plebiscytowego na powiat Lubliniec(...).

Posuwając się dalej, przechodzę mimo fabryki narzędzi rolniczych p.Piotra Szwarca, znajdującej się w stadjum ciągłego pomyślnego rozwoju. Nadmienić tutaj wypada, że eksponaty tej fabryki znajdują się na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu.

Tuż za nieruchomością pana Szwarca znajduje się cmentarz parafialny, obfitujący w wielką ilość monumentalnych pomników. Naprzeciw cmentarza wznosi się gmach Komisariatu Policji Województwa Śląskiego. Tutaj mieściła się również Powiatowa Komenda Uzupełnień, obecnie przeniesiona do Tarnowskich Gór. Po lewej stronie szosy w kierunku Sadowa, przy samym torze kolejowym, znajduje się budynek Spółdzielni Rolniczo Handlowej „Zagroda”, założonej z inicjatywy pana Starosty dr. Zaleskiego. Po tamtej stronie wznosi się młyn parowy pana Józefa Napieralskiego. Naprzeciwko domu pana Napieralskiego widzimy rzeźnię miejską, zbudowaną w 1911 r. Przy rzeźni urządzona jest chłodnia, w której w okresie letnim przechowuje się mięso i tym sposobem zapobiega jego zepsuciu (...). Przy rzeźni wznosi się piękna willa miejska dla jej kierownika. Willa ma duży sad i ogród warzywny.

Przylegająca zaraz do rzeźni miejska elektrownia została wybudowana w 1902 r. Z biegiem czasu jednak okazała się nieodpowiadająca nowoczesnym wymogom, skutkiem czego w 1922 roku przystąpiono do budowy nowej elektrowni. Ukończono ją w roku 1923, mimo rozpaczliwego stanu finansowego miasta(...).

Z elektrownią sąsiaduje wybudowana w 1927 roku i z całym komfortem urządzona łaźnia miejska. Zażywać tu można kąpieli natryskowych, parowych, rzymskich, oraz naświetleń elektrycznych i masaży. Niedaleko od zakładów miejskich położona jest przędzalnia wraz z zabudowaniami, domem administracyjnym, willami i domami mieszkalnymi.

Jest to własność francuska. Stanowi filię fabryki tego rodzaju w Częstochowie i nosi nazwę „Textil Union”. Dyrektorem fabryki jest Francuz pan Meillaasoux, młody, energiczny człowiek, władający dobrze językiem polskim.

 

 Cz.VI

"Tak doszedłem do skrzyżowań ulic Powstańców i Paderewskiego i skierowałem kroki na tę ostatnią(...). Ulica Paderewskiego to jedna z głównych arteryj komunikacyjnych miasta z godnością reprezentując imię wielkiego polskiego artysty i męża stanu. Schludna, czysta, nowocześnie wybrukowana, w tym roku pozbawiona jest ozdobnej szaty w postaci drzew czereśniowych, które wskutek ostatnich srogich mrozów zupełnie obumarły. Mimo to ulica ta to jak aleja przerzynająca jeden wielki park, bowiem po obu stronach snują się sady i ogrody bogato zadrzewione. Jako pierwszy od ulicy Powstańców przedstawia nam się w ogrodzie okazały gmach miejski, mieszczący w sobie Urząd Skarbowy, Kasę Skarbową i Urząd Kontroli Skarbowej.

 

W odległości kilkudziesięciu kroków od Urzędu Skarbowego tonie w powodzi zieleni gmach powiatowy, okolony ze wszech stron przepięknym parkiem. Mieszczą się tutaj biura Starostwa, Wydziału Powiatowego, Komunalnej Kasy Oszczędności i Powiatowej Komendy Policji Województwa Śląskiego. Zamieszkuje w gmachu tym najważniejszy przedstawiciel władzy w powiecie p. Starosta dr. Zaleski, który sobie w względnie krótkim czasie zdobył sympatię i miłość obywatelstwa nie tylko w mieście, ale w całym powiecie(...).

Naprzeciw starostwa widzimy wysoką kamienicę, zwaną lublinieckim „drapaczem chmur”. Właścicielką tej kamienicy była śp. Starościna Wiktoria Niegolewska, która swoją ostatnią wolą przeznaczyła ją na cele dobroczynne.

Idąc w kierunku dworca, spostrzegamy sporą grupkę ludzi, stojącą przed domem o stylowym wyglądzie, usytuowanym przy ulicy Dworcowej. Zbliżam się do nich, by się dowiedzieć, w jakim celu się tutaj w tak rannych godzinach gromadzą. Rzucam okiem na dom i spostrzegam napis: „Wiejska Kasa Chorych”(...).

Cz.VII

"Naprzeciw Kasy Chorych, idąc przez piękną aleją starych rozłożystych lip, dochodzimy do dworca kolejowego. Nadmienić trzeba, że z chwilą wprowadzenia nowej linii do Poznania przez Kalety-Herby na Podzamcze, Lubliniec utracił dotychczasowy swój charakter najpoważniejszej kolejowej placówki granicznej(...). Dzierżawcą restauracji dworcowej jest sympatyczny pan Franciszek Burek, powstaniec – uchodźca.

Równa jak stół, wybrukowana kostką ulica Dworcowa, należy do najpiękniejszych ulic naszego miasta. Po obu jej stronach wznoszą się piękne stylowe wille, tonące w powodzi kwiatów i zieleni. Cała ulica Dworcowa jest jak jeden przepiękny ogród. Podobnie, jak na ulicy Paderewskiego, ostatnie srogie zimy zniszczyły wszystkie drzewa czereśniowe, których nagie konary bezwładnie obwisły, żałosnym szelestem skarżąc się na doznaną krzywdę. Odwiedzamy zamieszkałego przy tej ulicy uczestnika III Powstania Śląskiego, obecnie budowniczego powiatowego, pana Karola Kozłowskiego. Pan Kozłowski, jako komendant okręgowy w III powstaniu, oddawał się z pełnym poświęceniem i zaparciem ruchowi wolnościowemu i w kierunku pomyślnego wyniku akcji zbrojnej ku oswobodzeniu Śląska położył niemałe zasługi. Przez dłuższy czas piastował później godność prezesa Okręgowego Związku Powstańców Śląskich. Na ulicy Dworcowej znajduje się również fabryka wód mineralnych i lemoniady oraz hurtownia piwa pana Jackowskiego, który ze względu na jej polski charakter zasługuje na pełne poparcie ze strony obywateli miasta. W szczególności restauratorów, dla których hasło „swój do swego” nie jest tylko pustym frazesem. U samego wylotu ulicy Dworcowej, na skrzyżowaniu z ulicą Mickiewicza, widnieje gmach Urzędu Pocztowego i Telegraficznego.

Udajemy się teraz na starą promenadę, łączącą ulicę Św. Anny z centrum miasta, obsadzoną starymi brzozami. Przecina ją strumyk, stanowiący odnogę rzeczki Lublinicy. Naszym oczom przedstawia się tutaj malowniczy widok. Gdy spojrzymy na prawo, ujrzymy całą ulicę Św. Anny z jej zabytkowym drewnianym kościółkiem pod wezwaniem Św. Anny. Przed sobą mamy rozległe łąki, pokryte wiosna i latem różnobarwnym kwieciem.

W dalszej naszej wędrówce odsłania się piękna panorama na klasztor OO Oblatów z jego okazałym parkiem. Ulica Św. Anny, do niedawna zaniedbana, została przez miasto rozbudowana i prace nad jej wyrównaniem i nowoczesnym wybrukowaniem są już na ukończeniu. Nad strumykiem, płynącym pod ulicą Św. Anny, zbudowało miasto ozdobny most żelbetowy.Wstępujemy do ogrodu, przylegającego do położonej przy ulicy Mickiewicza restauracji „Europejskiej”, by w cieniu starych rozłożystych brzóz i kasztanów zażyć zasłużonego odpoczynku. Lokal ten obecnie pozostaje w dzierżawie rodziny Baronów, powstańców i uchodźców z Zabrza (...).

Opracowane na podstawie:
Artykuły "Wędrówka po Lublińcu" - Polska Zachodnia 1929r.

Zdjęcia:
https://fotopolska.eu/
Podróże w czasie z Marianem Berbeszem - Gazeta Lubliniecka 2013r.
Zbiory prywatne - Mariusz Gaczek
Lubliniec na dawnej pocztówce - Olgierd Kniejski, Piotr Kalinowski