Lubliniec - Ocalić od zapomnienia

Kiedy został założony Lubliniec?

Odpowiedź na pytanie kiedy został założony Lubliniec nie jest prosta. Data, którą od wielu lat posługujemy się by określić wiek naszego miasta - 1272 rok, pojawiła się pod koniec XVIII wieku za sprawą pochodzącego z Lubina, śląskiego urzędnika i geografa Friedricha Alberta Zimmermanna. To on stworzył trzynastotomową książkę o dziejach Śląska - "Beiträge zur Beschreibung Schlesiens" (Przyczynki do opisu Śląska), którą wydano w latach 1783-1785. Publikacja Zimmermanna, prawdopodobnie zlecona mu przez  ministra d.s Śląska - Karla Georga von Hoyma w dużej mierze bazowała na archiwalnych i urzędowych dokumentach, do których autor miał dostęp, gdy pracował na Śląsku. W drugim jej tomie, wydanym w 1783r. w Brzegu pojawia się informacja o Lublińcu.

Strona tytułowa II tomu dzieła Zimmermmana
 
Co napisał Zimmermman o powstaniu naszego miasta? Sebastian Ziółek, lubliniecki historyk, tak przetłumaczył zapis autora: "Książę Władysław, jak wynika z zapisków w księgach kościelnych, miał w 1272 roku wybudować w lesie małą kaplicę, aby odprawiać tam nabożeństwa po zakończonych polowaniach oraz przekazał środki na utrzymanie w niej jednego prepozyta i czterech wikariuszy." I tyle. Jak można wywnioskować z tekstu - w 1272r. Władysław I Opolski, nie założył miasta. W miejscu gdzie dzisiaj znajduje się Lubliniec powstać miała, za jego sprawą tylko kaplica, chociaż nie mogła być bardzo mała, skoro miało przy niej funkcjonować aż 5 księży/zakonników. Zapewne więc obok samej kaplicy zbudowano jeszcze jakiś budynek mieszkalny, lub klasztor pustelniczy. O nim wspomina późniejszy historyk niemiecki Gustav Adolf Stenzel w swojej pracy z 1839r. "Scriptores rerum silesiacarum oder Sammlung schlesischer Geschichtschreiber". Znów posłużę się tłumaczeniem pana Ziółka: „Wydaje się, że w tym czasie nie było na Śląsku klasztorów pustelniczych, ale byli pojedynczy pustelnicy. Klasztor pustelników w Lublińcu został założony w 1272r., a klasztor w Wiese w 1388r".
 
Epitafium księcia Władysława w kościele klasztornym w Rudach Wielkich
 
Niestety nie wiadomo kim byli owi księża/pustelnicy. Czy byli zakonnikami? Władysław I Opolski znany był z fundacji wielu kościołów i klasztorów. I tak np. założył klasztor dominikanów w Raciborzu, cystersów w Rudach, franciszkanów w Wodzisławiu, czy benedyktów w Orłowej. Nie wiemy też, gdzie na terenie Lublińca ta kaplica została wybudowana. Olgierd Kniejski, historyk lubliniecki zajmujący się okresem średniowiecza w pracy "Lubliniec 750 lat historii miasta i mieszkańców" pisze tak: "Według ustaleń przeważającej większości historyków, najstarszą świątynią w naszym mieście jest kościół pw. św. Mikołaja, który jest matką wszystkich kościołów parafialnych na terenie miasta, dla innych badaczy to kościół Podwyższenia Krzyża Świętego jest tą małą leśną kapliczką". Nie wiemy niestety także czy kaplica była drewniana czy murowana. W monografii Lublińca wydanej w 2022r. pojawiła się rycina autorstwa Marty Gadaszewskiej, która przedstawiać ma hipotetyczny wizerunek kaplicy, jest to jednak tylko wizja artystyczna autorki.
 
W latach 1827-1835 ukazała się dwutomowa praca Johanna Georga Knie (nauczyciela, tyflopedagoga, śląskiego krajoznawcyę) i J.M.L. Mechlera zatytułowana "Geographische Beschreibung von Schlesien preußischen Antheils, der Grafschaft Glatz und der preußischen Markgrafschaft Ober-Lausitz". W niej autorzy umieścili taki zapis o początku Lublińca, przetłumaczony przez pana Ziółka:  "W 1272 roku miejsce, na którym stoi obecnie Lubliniec, było całkowicie porośnięte lasem. Zgodnie z zapisem w lublinieckich księgach kościelnych, książę opolski Władysław I kazał w 1272 roku wybudować w tym lesie kaplicę, w której mógł odprawiać nabożeństwa podczas polowań. Przekazał tyle pieniędzy, że mogli tam mieszkać prepozyt i czterech wikariuszy i jest to podobno dzisiejszy kościół św. Krzyża (książę prawdopodobnie miał w tym miejscu również domek myśliwski).". Jak można zauważyć rozrasta nam się Lubliniec. To już nie tylko kaplica, klasztor, lub erem ale i domek myśliwski.

W 1857r. w nr 12 gazety zatytułowanej Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych
ukazała się informacja dotycząca powstania miasta Lublińca, autorstwa urodzonego w Oleśnie - Józefa Lompy (nauczyciela, poety, pisarza, autora podręczników szkolnym w języku polskim).

Fragment tekstu Józefa Lompy z Kroniki Wiadomości Krajowych i Zagranicznych z 1857r

To właśnie Lompa, w powyższym artykule, jako pierwszy, we jego wstępie zamieszcza legendę o powstaniu miasta, którą dziś zna każdy lublinicznin, a która doczekała się mnóstwa rozwinięć i przeróbek.
 
Czy istnieją jakieś informacje dotyczące Lublińca sprzed 1272r. Odpowiedź brzmi - tak. Jednak zanim o nich, warto sobie odpowiedzieć na inne pytanie. Dlaczego tak mało wiemy o początkach miasta? Winny temu jest żywioł, z którym zmagać się często w minionych latach musiał Lubliniec. Chodzi oczywiście o ogień. To on w formie pożaru wielokrotnie niszczył miasto. Tak stało się też na początku XVI wieku, kiedy jak podaje pan Olgierd Kniejski - ówcześni radni lublinieccy stanęli 28 kwietnia 1500r. przed księciem Janem II Dobrym i oświadczyli, że wszystkie ich dokumenty, prawa, wolności i przywileje otrzymane od przodków spaliły się. O kolejnej stracie dokumentów związanych z Lublińcem donosi Józef Lompa, pisząc, że w istniała w mieście aż do 1810r. kronika spisana po łacinie przez miejskiego notariusza, jednak zaginęła.

Wśród zebranych przez Józefa Lompę legend, znajduje się taka, która podaje, że w okolicach Lublińca stał zamek na dużo wcześniej niż powstała kaplica ufundowana przez Władysława Opolskiego. Miał on istnieć już w czasie najazdu Mongołów na Śląsk w 1241r.
 
Z kolei jeden z pierwszych lokalnych badaczy historii miasta - Bruno Gogolin zapisał, że miasto miał założyć w 1248r. biskup wrocławski Tomasz I, (po śmierci Henryka Pobożnego w 1241r. biskup Tomasz, był  jedną z najważniejszych osób na Śląsku i najprawdopodobniej współrządził z wdową księżną Anną Przemyślidką)

Herb Tomasz I - biskupa wrocławskiego
 
W Gościu Niedzielnym z 1924r. ksiądz Radziński podaje informacje, że pierwsza wzmianka o mieście Lublińcu pochodzi z 1250r. niestety nie wymienia źródła.
 
Podawana jest też ostatnio w wielu opracowaniach informacja, że Lubliniec to osada Lubnic, którą już w 1238r. lokowała księżna Wiola - wdowa po Kazimierzu, księciu Opolskim (a matka Władysława Opolskiego). O tej osadzie jest  jeszcze wcześniejsza wzmianka w dokumencie z 1234r. w którym Henryk I Brodaty książę Dolnego Śląska i Krakowa potwierdza zamianę dominium Mirawa (właścicielem jego był kasztelan Klemens) na dominium Lubnic (które wówczas należeć miało do rycerza Iwona). Jednak prawie ze 100% pewnością można tą teorię odrzucić, gdyż osada Lubnic - to nie dawny Lubliniec, tylko miasto, a dzisiaj wieś Łubnice nad Prosną (która wcześniej nosiła nazwę:  Lubnica, Lubnic, Lubnitz, Lubnicz) i to jej dotyczą powyższe wzmianki. Więcej o historii Łubnic - znajduje się na stronie poświęconej Wójcinowi w artykule "Łubnice kasztelana Klemensa -780 lat temu" autorstwa pana Jana Maślanki.
Być może jeszcze kiedyś odnajdą się jakieś źródła mówiące o początku naszego miasta. Tymczasem pozostaje nam - data 1272r. jako rok w którym o Lublińcu świat usłyszał. Na poły legendarna, na poły historyczna. Na pewno jednak nie była to data założenia samego miasta, tylko jak piszą historycy - budowy w miejscu dzisiejszego Lublińca, kaplicy leśnej, może eremu/czy klasztoru, a może i nawet domku myśliwskiego.
 
Kiedy zatem lokowano nasze miasto? Niestety tu także nie ma zgodności. Wiele wskazuje na to, że w czasie panowania syna Władysława I Opolskiego, księcia Boleslawa I, który tą ziemią władał w latach 1281-1311 (za monografią Lublińca z 2022r.). Jak pisze pan Olgierd Kniejski z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy stwierdzić, że lokacji miasta dokonano na prawie flamandzkim (jednak dokument, który potwierdza istnienie wójta dziedzicznego pochodzi dopiero z 1361r.). Także Zimmerman skłania się do tego, że miasto lokował książę Bolesław, pisząc: "Jego syn Bolko I opolski (1288–1313) zbudował miasto i nadał mu przywilej, według którego miasto miało prawo warzenia piwa w promieniu mili”. Podobnego zdania jest autor wydanej w 1864r. książki "Topographisches Handbuch von Oberschlesien. Erste Hälfte" urzędnik wrocławski - Felix Triest, który zamieścił taki wpis: "(...)Syn Bolko wkrótce założył miasto i nadał mu przywilej prawa do warzenia piwa w obrębie mili". Za Knie i Triestem - w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich (tom V z 1884r) - pojawił się następujący wpis: "Około r. 1272 książę Władysław Opolski kazał podobno, po odbytem polowaniu, wznieść kaplicę na miejscu gdzie dziś miasto Lubliniec leży, wówczas śród borów i lasów położonem. Syn jego Bolesław założył tu miasto."
 
Wygląda więc na to, że o ile w 1272r. na terenie dzisiejszego Lublińca pojawiły się pierwsze budynki, to dopiero za sprawą Bolesława I Opolskiego założono miasto Lubliniec i nadano mu pierwsze przywileje.

Tumba Bolka I Opolskiego w kaplicy św. Anny w Opolu
 
Warto jeszcze na koniec wspomnieć jak mogło wyglądać założenie miasta. Proces ten opisuje pan Kniejski, którego zacytuję: "Po otrzymaniu od księcia dokumentu lokacyjnego, zasadźca Lublińca wraz z mierniczym wybrali wówczas najdogodniejsze miejsce i zaczęli wytyczać obszar nowopowstałego miasta. Wytyczono zapewne prostokątny rynek z miejscem na ratusz i wagę miejską, uliczki biegnące od narożników rynku, przy których pracować mieli rzemieślnicy oraz wytyczono działkę pod budowę kościoła parafialnego(...) Z biegiem lat miasto miało zostało prawdopodobnie obwarowane ziemno-drewnianymi murami obronnymi oraz wybudowano bramy i wykopano fosę". Oczywiście do takiego powstającego miasta trzeba było jeszcze sprowadzić osadników. Tym także zajmował się zasadźca, który po wywiązaniu się z tej roli zostawał wójtem w zakładanej przez siebie osadzie.
 
Skąd mogli pochodzić pierwsi lubliniczanie? Być może z Europy Zachodniej, Niemiec, Flandrii czy Walonii, a może z Lubina, z którym związana jest jedna z teorii o pochodzeniu nazwy miasta. Co niezwykłe, gdyby tak było, pierwszymi lubliniczninami byliby mieszkańcy Lubina, których potomek Friedrich Albert Zimmermann podarował Lublińcowi historię jego powstania.
 
Na podstawie:
Lubliniec, z dziejów miasta na Górnym Śląsku - Jan Fikus
Jak to się zaczęło, czyli rok 1272 - Sebasian Ziółek, Ziemia Lubliniecka nr 1 z 2022
Lubliniec 750 lat historii miasta i mieszkańców, Wśród legend i podań - Olgierd Kniejski 2022r.
Piotr Kalinowski i Olgierd Kniejski "Tajemnice Lublinieckiego Herbu", 2012
Gość Niedzielny - 1924 nr 8
Klasztor Cysterek w Łubnicach nad Prosną - Gerard Kucharski
W obronie uwięzionego biskupa wrocławskiego Tomasza I w 1256r.
Wikipedia
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich, Warszawa 1884r.