Ślonsko Wilijo
Autor: Piotr Serafin
Jeszcze na dugo przed świyntoma wszyscy muszom się do nich przigotować. Czeba zrobić zakupy, roztomajte prezynty, a nojważniyjsze to kupić opłatek, karpia i choinka.
Kiedyś niy boło tak lekko jak to jes dzisiej. Cza się boło nastoć w kolyjce, czasym i pora godzin ale jakoś na świynta zawsze coś tam mnij abo wiyncyj, udało się upolować. Świynta boły barzyj skromne i nie boło takich wystawnych jarmarków.
Ludzie za to wiyncyj chodziyli do kościoła na roraty, a przed samymi świyntoma obowionzkowo do spowiedzi. Za to w doma gospodynie do terozki sprzontajom wszyskie zakamarki, myjom kożdy kont coby wszysko boło czyste i pachnonce.
Swiynta obchodzom wszyńscy chrześcijanie ale nikaj wiyncyj na cołkim świecie tego nie spotkocie co możno jest ino na Górnym Ślonsku.
Kożde dziecko u nos wiy, a przinajmniyj powinno wiedzieć, że prezynty na Boże Narodzynie przynosi Dzieciontko, a nie żodyn Mikołaj czy Gwiazdor. Ja, yno u nos, yno na naszym Górnym Ślonsku to Dzieciontko rozdowo małom ronczkom wielke dary. Po cichutku, dyskretnie łostawio je po choinkom i idzie dalij. Do kożdyj chałpy, do każdego serca, bo przaje kożdymu, i tym grzecznym, i tym grzesznym. Kożdymu przaje tyn Bajtel z Betlyjki.
"Dzieciontko"
Dejcie pozór, wachujcie cało noc! Czeba ino pamiyntać o tym, coby na chwila łodewrzyć łokno, bo inaczyj Dzieciontko nie wlyzie i prezyntów nie bydzie. Wilijo, to nojważniejszo czyńść świont. Tego wieczora przy stole spotyko się cołko familia, a kożdy staro sie zachowywać jak nojlepiyj, bo „jakiś we Wilijo, takiś cołki rok”.
Wigilijno wieczerzo (kolacja) poprzedzo całodniowy post, a do stołu, kaj zawsze jest nakryte do jeszcze jednyj osoby wiyncyj, można siednońć dopiyro jak na niebie pojawi się piyrwszo gwiozdka.
Zanim rozpocznie się ucztowanie wszyńscy się modlom, a potym dzielom sie opłatkiym i skłodajom se życzynia.
Jeszcze przed Wilijom czeba tyż pamiyntać, coby przy patroszyniu karpia odłożyć sam pora łusek. Jak wyschnom, to się je chowo do miyszka (portfela) i mo to zapewnić piniondze i dostatek bez cołki rok.
Niy zaszkodzi tyż wsadzić pora groszy pod swój talyż, to już wtynczas piniyndzy na pewno niy braknie. Pod obrusym mo tyż być trocha siana. Pamiyntejcie tyż coby we Wilijo nic nikomu nie życać (pożyczać), bo sie bydzie tak robić cołki rok i szczyńście z chałpy pójdzie wek (szczęście opuści dom). Niy ma tyż Wiliji bez makówek. W kożdyj chałpie robi sie je po swojymu, ale wierza niy do się ich zrobić bez maku, wyskniyntyj lyngi (tako dugo bułka), miodu, łożechów i rodzynków. U nos na Górnym Ślonsku makówki jado się ino bez świynta, bez to zawsze smakujom, bo czeko się na nie cołki dugi rok.
Czasym na Wilijo gospodynie rychtujom tyż siemieniotka, abo moczka. Moczka się robi ze piernika, a ponoć tyn z zeszłego roku najlepiyj się do tego nadowo. Do moczki z cimnego piwa i pierników wciepuje się tyż migdały, rodzynki a czasym tyż suszone śliwki. Siemiyniotka to tako zupa z nasion konopi i gotowanyj kaszy gryczanyj czyli pogańskich krupów. Ponoć miała ona chronić przed świyżbym i wrzodami. Prziznom się, że tyj zupy nigdy żech jeszcze niy jod, ale na szczyńście niy mom zodnych takich problymów zdrowotnych:)
Ślonsko Wilijo czynsto zaczyno się tyż od zupy gotowanyj na łebach karpiów i inkszych ściepach z rybów. U mnie, bo żodyn niy lubi zupy rybnyj, zamiast tego jest barszcz z czerwonych buraków z pogniecionymi umaszczonymi kartofloma. Niektórzy jedzom tyż we Wilija panczkraut czyli ciapkapusta (wymieszane gotowane kartofle z kiszonom kapustom). U mie się jy tyż smażonego karpia, kapusta z grochym i roztomajte pierogi.
Do picio obowionzkowo musi być kompot z suszonych owoców, chociaż tyż niy wszyscy to lubiom. Jo lubia:). Tak w ogóle tych potraw mo być dwanoście, tyla co apostołów. Przed Wilijom trzeba postawić betlyjka (stajenka), co jest symbolym narodzynia Pana Jezusa.
Z samego rana chopy z dziećmi strojom tyż choinka pod którom potym po kolacji możno znojść prezynty, pod wiela się uchyloło na chwila łokno:)
W okresie przed świyntami wielo Ślonzoków rychtuje (przygotowywuje) adwyntkrance, czyli wiyńce adwentowe. Som tam cztyry świyczki jako symbol niedziel adwyntowych. Na miesionc przed Świyntami zapolo się piyrszo świyczka, a potym co tydziyń nastympno. O tym czasie powinny się już świycić wszyskie.
Na koniec jak już kożdy pojod, obejrzoł prezynty, pogodoł i pośpiywoł kolyndy, to cza iść na Pasterka do kościoła. Dopiyro po niyj cołko tradycja wigilijno jest spełniono.
Możno iść spać, ale wierza, że niektórzy przed tym jeszcze odwiedzajom lodówka:)
Bez toż co kiedyś ludzie wiyncyj się ruszali, to możno by chyba wprowadzić tako nowo tradycja coby się w świynta tyż trocha ruszyć i iść połazić po dworze, abo nojlepij podychać do lasa, tak coby się za fest nie łobezryć. Do wszyskich co sam doczytali do końca Zdrowych i Wesołych Świont Bożego Narodzynia.