Emil Cyran
Emil Cyran - urodził się 20 października 1886 w Bogunicach k. Raciborza w rodzinie górniczej Edmunda i Marii Cyranów. Był pierworodnym z sześciorga rodzeństwa. Wczesne dzieciństwo spędził w Westfalii, gdzie rodzina zawędrowała za pracą. Szkołę powszechną kończył w Niewiadomiu (powiat rybnicki). Następnie uczył się przez dwa lata u Ojców Franciszkanów w Karłowicach, a następnie wbrew ojcu wstąpił do katolickiego gimnazjum w Głubczycach. 22 marca 1909r. zdał maturę i rozpoczął studia teologiczne we Wrocławiu. Jednak już po pierwszym semestrze przeniósł się na medycynę. Tam też związał się z konspiracyjną organizacją - Kołem Braterskim Związku Młodzieży Polskiej "Zet". Zorganizował na terenie Wrocławia pierwszą drużynę harcerską. Szefował referatowi przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego dla wszystkich organizacji studenckich na tym terenie. W latach 1911-1914 pełnił funkcję instruktora Towarzystw Czytelni Ludowych na Górnym Śląsku.
W tym też czasie (zima 1911/1912) zostaje powołany do służby wojskowej, którą odbywa w 11 pułku grenadierów we Wrocławiu. 22 września 1914 r. otrzymał dyplom lekarski. Pierwsze dwa lata I wojny światowej spędził w armii niemieckiej na froncie zachodnim (najpierw w szpitalu polowym, później w okopach). Po powrocie z frontu, z powodu choroby, w maju 1916r. rozpoczyna pracę jako asystent uniwersyteckiej kliniki neurologiczno-psychiatrycznej we Wrocławiu, gdzie wydaje Polakom zaświadczenia odraczające służbę wojskową. 15 stycznia 1918 r. uzyskał stopień doktora nauk medycznych broniąc pracę pt. Akromegalia a cukrzyca.
W 1917r. był współzałożycielem Towarzystwa Oświaty na Śląsku im. św. Jacka w Opolu. W tym też roku żeni się po raz pierwszy - z Ireną Hankówną, córką bytomskiego lekarza. Niestety Irena - umiera w 1920r. zostawiając Emila Cyrana z pierworodnym synem Henrykiem (ur. 12 października 1920r).
W 1918r. opuścił Wrocław i przeniósł się do Bytomia gdzie organizował konspiracyjne kursy sanitarne, i pracował jako lekarz specjalista w chorobach nerwowych. 27 listopada 1918r. w Poznaniu na Zjeździe Polskich Lekarzy Wielkopolski, Prus i Śląska, reprezentował śląskie środowiska lekarskie. Kilka dni później, także w Poznaniu wziął udział w obradach Polskiego Sejmu Dzielnicowego.
Na początku 1919r. przystąpił do tworzącej się Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Gdy 27 kwietnia 1919r. powstało Towarzystwo Polskiego Czerwonego Krzyża - Emil Cyran zorganizował na Śląsku jego odpowiednik - Okręgową Radę Opiekuńczą na Górny Śląsk, a kilka tygodni później wraz z Mieczysławem Krzyżankiewiczem doprowadził do utworzenia delegatury PCK w Bytomiu. Organizacja tak dobrze się rozwijała i funkcjonowała, że w 1920r. w Bytomiu powstała Centrala PCK, zaś sieć powiatowych delegatur sięgnęła 20. Pod koniec roku z inicjatywy Emila Cyrana odbył się pierwszy kurs dla przyszłych sanitariuszek (zajęcia odbywały się w Gliwicach, Zabrzu, Bytomiu i Katowicach). Cyran prowadził także szkolenia sanitarne dla pomocniczych sił nauczycielskich, dla żeńskiej organizacji POW GŚl oraz dla drużyn harcerskich.
Emil Cyran
Co prawda Emil Cyran nie wziął udziału w I powstaniu, jednak PCK przez niego kierowany wypłacał zapomogi inwalidom, wdowom, sierotom i rodzinom przebywających w więzieniach i szpitalach powstańców. Opłacał pogrzeby a nawet koszty obrońców w procesach sądowych.
W lutym 1921r. powstał Główny Inspektorat DOP, przy którym utworzono referat sanitarny - który oczywiście objął Emil Cyran. Po wybuchu III powstania Centrala PCK weszła w skład sanitariatu powstańczego. Do służby stanęło prawie 2 tyś sanitariuszy i sanitariuszek w większości przeszkolonych dzięki wiedzy i zaangażowaniu dr. Cyrana. Podczas powstania kierował sektorem sanitarno-gospodarczym.
Podpis Emila Cyrana z roku 1921r
Emil Cyran angażował się w prace oświatowe i wydawnicze. Był redaktorem wychodzącego od stycznia 1921r. "Gońca Śląskiego", a także współpracował z redakcją "Powstańca".
Od 1922 roku był dyrektorem Śląskiego Zakładu Psychiatrycznego w Lublińcu, którą to funkcję przejął od dr Otto Oskara Klinke. W okresie międzywojennym szpital w Lublińcu był znaczącą jednostką psychiatryczną na tle kraju, uległ rozbudowie, a uhonorowaniem jego znaczenia było m. in. zorganizowanie w dniach 08–10.06 1924 r. V Zjazdu Psychiatrów Polskich.
Śląski Zakład Psychiatryczny
W roku 1928 otwarto przyszpitalną aptekę. Przed wybuchem II wojny światowej w Śląskim Zakładzie Psychiatrycznym, kierowanym przez dr. Cyrana - rocznie przyjmowano ok. 500 chorych i tylu mniej więcej wypisywano.
Budynek administracyjny, w którym na piętrze mieszkał dyr. Cyran.
Emil Cyran należał do Towarzystwa Lekarzy na Śląsku, był członkiem Odwoławczego Sądu Koleżeńskiego Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków na Śląsku i przewodniczącym sekcji lekarzy psychiatrów w Związku Gospodarczym. W 1927r. wziął udział w Międzynarodowym Zjeździe Psychiatrów we Wiedniu.
Dr. Emil Cyran, na zdjęciu drugi od lewej wraz z księdzem Janem Szymałą
w drugim rzędzie pierwszy od prawej - Henryk Gaczek (lata przedwojenne)
Współpracował z księdzem Janem Szymałą, który w okresie międzywojennym był między innymi kapelanem Zakładu Psychiatrycznego. Wspierał ruch harcerski w Lublińcu. Należał do Koła Przyjaciół Harcerstwa. Przeprowadzał kursy sanitarne dla harcerzy Hufca Lubliniec.
Emil Cyran angażował się w działalność Związku Obrony Kresów Zachodnich. Był prezesem Oddziału Powiatowego i członkiem Rady Naczelnej Związku. W 1934r. został wybrany na wiceprzewodniczącego Komitetu Badań Historii Ruchu Niepodległościowego byłej Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu.
Będąc członkiem Rady Miejskiej w Lublińcu, a w latach 1934-1935 jej przewodniczącym zainicjował budowę Wojewódzkiego Zakładu dla Głuchoniemych, a także wraz z księdzem Szymałą budowy bursy gimnazjalnej dla uczniów pochodzących z Opolszczyzny.
W 1939 roku jeszcze przed wybuchem II wojny światowej jego nazwisko znalazło się w niemieckiej księdze gończej.
Niemiecka Lista Gończa - Sonderfahndungsbuch Polen
W kampanii wrześniowej (w stopniu majora?) wziął udział jako lekarz Szpitala Wojennego nr 101, z którym 17 września przedostał się do Rumunii. Tam pełnił funkcję naczelnego lekarza obozów internowanych oficerów polskich w Călimăneşti i Targu Jiu. Od lutego 1941r. przebywał w niewoli niemieckiej pełniąc funkcję jenieckiego lekarza naczelnego w Oflagu Dorsten VIE, następnie Stalagu VIF w Bocholt, a od 1944r. lekarza naczelnego jeńców rosyjskich w Münster. W obozie rosyjskim sabotując polecenia niemieckich władz obozowych uratował życie kilkuset jeńcom radzieckim. Po zakończeniu wojny został skierowany przez władze angielskie do szpitala w Badburgu, a następnie do polskiego obozu w Emmerich.
Po zakończeniu wojny wrócił do Lublińca i 1 maja 1946 roku, dzięki wstawiennictwu wojewody katowickiego Jerzego Ziętka, byłego powstańca śląskiego, został ponownie dyrektorem szpitala, który zmienił nazwę na Państwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych. Emil Cyran zajął się jego odbudową i rozbudową. W 1952r. na bazie kierowanego przez niego szpitala utworzono Katedrę i Klinikę Psychiatrii Śląskiej Akademii Medycznej.
Doktor Emil Cyran
W październiku 1961 roku z jego inicjatywy, otwarto Zasadniczą Szkołę Medyczną Psychiatrycznych i Ogólnych Asystentek Pielęgniarskich dla Pracujących, która miała zaspokajać potrzeby kadrowe szpitala psychiatrycznego.
Dr. Emil Cyran - pierwszy od prawej
wraz ze swoimi współpracownikami ze Szpitala
drugi od lewej Henryk Gaczek (lata powojenne)
Emil Cyran zmarł 12 sierpnia 1966 w szpitalu w Katowicach i został pochowany na cmentarzu w Bysławiu (powiat tucholski). 1 kwietnia 1970 roku uroczyście obchodzono 75-lecie szpitala z udziałem wojewody Jerzego Ziętka i odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą osobie dr Emila Cyrana. Jednocześnie nadano szpitalowi jego imię.
Także jedna z ulic lublinieckich, biegnąca przy Domu Kombatanta i Szpitala, aż do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Miasta, została poświęcona doktorowi Emilowi Cyranowi.
Emil Cyran był uhonorowany wieloma odznaczeniami i medalami, między innymi: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta i Orderem Sztandaru Pracy I Klasy.
Na podstawie:
ActaMedicorum Polonorum zeszyt 2, 2015r
Encyklopedia Powstań Śląskich
Życiorys - napisany przez Emila Cyrana w 1921r.
Szkice Lublinieckie 5, Lubliniec 2000r.
Zdjecia:
Archiwum Hufca Lubliniec
Fotopolska